Nietzsche was een incel

Nietzsches filosofie in vergelijking met de 'Manosphere'

De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844–1900) is een van de meest gerenommeerde denkers uit de Westerse geschiedenis. Zijn oeuvre wordt gezien als een onmisbare hoeksteen van filosofie en tijdens mijn studie Wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht kwam zijn werk in meerdere cursussen aan bod. Hij was een inspiratiebron voor zo ongeveer elke grote continentale filosoof na hem, en voor verschillende voormalige Denkers der Nederlanden (voorheen Denker des Vaderlands), zoals Marli Huijer (2015 tot 2017) en Paul van Tongeren (van 2021 tot 2023), was Nietzsche een grote inspiratiebron. Uitspraken van Nietzsche zoals “God is dood” en “Wat me niet doodt, maakt me sterker” worden alom geciteerd en herkend. Zelfs Youtuber Pewdiepie wijdde een video aan hem. Nietzsche is overal. Nietzsche is mainstream.

Een populair idee van Nietzsche is bijvoorbeeld zijn idee van de eeuwige wederkeer. Hij probeerde in zijn boeken aannemelijk te maken dat het leven zich oneindig herhaalt, zodat je alle mooie momenten, maar ook alle ellendige momenten uit je leven steeds opnieuw zou meemaken. Nietzsche vroeg zijn lezers of ze dat idee zouden kunnen omarmen. Zijn we in staat de eeuwige wederkeer te omarmen, dan zeggen we echt “ja” zeggen tegen het leven. We tonen dan aan dat we ons lot liefhebben—amor fati—in plaats van weg te kijken. Leef je leven dus op een manier waarop je het oneindig zou kunnen herhalen, adviseerde Nietzsche—een idee wat veel mensen inspireert, en het is niet moeilijk om te zien waarom.

Toch is Nietzsches populariteit anno 2025 best vreemd als je zijn boeken leest. Ja, je kunt bruikbare ideeën uit Nietzsches werk vissen, maar de vriendelijke zelfhulpgoeroe, zoals bijvoorbeeld The School of Life hem neerzet, was hij allerminst. Lees je voorbij de inspirerende passages, kom je al heel snel bij een andere toon, waarin Nietzsche eerder klinkt als een boze witte man avant la lettre—een zelfingenomen blaaskaak die vanachter zijn schrijfbureau tegen alles en iedereen tekeergaat.

Er wordt vaker opgemerkt dat Nietzsches ideeën veel overeenkomsten met allerlei (quasi-)fascistische bewegingen die de wereld indelen in overheersers en onderworpenen. Vaak worden dergelijke vergelijkingen weggewuifd door te zeggen dat Nietzsches uitspraken uit hun verband zijn gerukt. Maar de ideeën die in verband worden gebracht met ultra-rechtse en vrouwonvriendelijke stromingen zijn geen randzaken, maar zijn directe implicaties van de kern van Nietzsches filosofie. Ik laat dat hier zien door de parallellen in kaart te brengen tussen Nietzsches kernideeën en de door briesende mannen gedomineerde hoeken van het internet die samen de ‘Manosphere’ worden genoemd.

Nietzsche werd ‘de filosoof met de hamer’ genoemd. Tijd om hem die hamer af te pakken en zijn eigen ideeën ermee aan diggelen te slaan.

Nietzsches leven en filosofie

Nietzsche werd in 1844 geboren in Röcken, een plaatsje nabij Leipzig (destijds onderdeel van Pruisen). Voordat hij 7 jaar oud was, was hij al zijn vader en zijn jongere broer verloren, waardoor Nietzsche verder opgroeide met alleen vrouwen om zich heen. Hij ging filologie studeren, de studie van dode talen. Al op 24-jarige leeftijd, in 1869, werd hij hoogleraar. Ondanks zijn drukke studie, had Nietzsche gelukkig nog tijd voor zijn hobby’s—zo zag hij zo nu en dan zijn kans schoon om een bordeel te bezoeken. Tijdens zo’n bordeelbezoek liep hij syfilis op, wat een mogelijke verklaring is voor zijn verslechterende gezondheid. Door steeds hevigere migraineaanvallen en een achteruit hollend zicht, moest Nietzsche het hoogleraarschap in 1879 opgeven. Daarna zwierf hij langs Sils, Nice, Genua en Turijn, op zoek naar een klimaat dat zijn broze gezondheid kon verdragen, terwijl hij intussen zijn filosofie doorontwikkelde. In 1889 stortte Nietzsche geestelijk in. Hij kreeg wanen, en de laatste 11 jaar van zijn leven werd hij door zijn moeder en zus verzorgd.

Nietzsche was, op zijn zachtst uitgedrukt, een eigenzinnige denker. In tegenstelling tot de ‘naïeve’ filosofen voor hem, bekommerde hij zich niet om de waarheid—hij was in zijn denken “voorbij de waarheid”. Nietzsche schepte op dat hij (samen met een zeer select groepje “vrije, zeer vrije” filosofen) iets inzag waar andere mensen blind voor waren, of niet durfden in te zien (uit ‘Voorbij Goed en Kwaad’):

Onze hoogste inzichten moeten – en terecht! – als dwaasheden en eventueel als misdaden klinken, als ze langs een verboden weg degenen ter ore komen die er niet voor geschapen en voorbeschikt zijn.

Nietzsche ontwikkelde in zijn boeken een metafysisch principe wat hij ‘Wil tot Macht’ (Der Wille zur Macht) noemde: alles wat er is, wil groeien, zichzelf manifesteren en overstijgen, of zelfs overheersen. De Wil tot Macht zou alles regeren wat er gebeurt in de wereld. Voor Nietzsche is de Wil tot Macht moreel neutraal—niet goed of slecht—het is nou eenmaal het drijvende principe achter het menselijk handelen. Voor mensen betekent het dat we invloed willen uitoefenen op de wereld op een manier waarop we onszelf realiseren. Maar het kan zich op verschillende manieren manifesteren, proactief of reactief.

Vergis je niet—Dit is volgens Nietzsche niet zomaar ‘een’ principe achter het menselijk handelen, maar HET principe. Werken? Wil tot Macht! Kunst? Wil tot Macht! Een liefdesrelatie? Macht! Een band opbouwen met je kind? Macht! Alles komt voort uit Wil tot Macht.

Nietzsche bewonderde ‘grote geesten’ zoals Beethoven en Goethe, maar ook veroveraars zoals Napoleon. Sterke mensen zoals zij definiëren zichzelf, en scheppen hun eigen waarden. Ze zeggen “ja” tegen zichzelf en tegen het leven. Nietzsche noemde dit een ‘herenmoraal’. Nietzsches populaire ideeën zoals eeuwige wederkeer en amor fati kun je zien als een uitwerking van dit deel van Nietzsches wereldbeeld.

Nietzsche zette de herenmoraal af tegen een ‘slavenmoraal’. In tegenstelling tot de positieve, scheppende actie, is er bij de zwakkeren alleen reactie. Waar de heren zelf hun waarden scheppen, definiëren de ‘slaven’ zichzelf alleen in negatieve zin, door zich af te zetten van de sterkeren (uit ‘Genealogie van de Moraal’):

De slavenopstand in de moraal begint ermee dat het ressentiment zelf scheppend wordt en waarden voortbrengt: het ressentiment van wezens aan wie de werkelijke reactie, die van de daad, onthouden is en die zich alleen door een denkbeeldige wraak schadeloos kunnen stellen.

Dit is wat moraliteit in de kern is volgens Nietzsche: een manier van de slappe menigte om de sterke, creatieve individuen te onderdrukken. Naastenliefde, medelijden, egalitarisme, democratie – allemaal treurige, reactieve bedenksels die voortkomen uit een slavenmoraal, en als doel hebben de sterken in bedwang te houden.

Of in andere termen: jullie zijn gewoon jaloers. Ga zelf wat van je leven maken, klaplopers.

Overal om zich heen zag Nietzsche de gevolgen van de slavenmoraal:

Laten we ons bij de feiten neerleggen: het volk heeft gezegevierd – of “de slaven” of “het gepeupel” of “de kudde” of hoe het ook maar noemen wil – als dat door toedoen van de joden is gebeurd, welnu, dan heeft geen enkel ander volk ooit een zo wereldhistorische missie gehad. “De heren” hebben afgedaan; de moraal van de gewone man heeft getriomfeerd. Men kan deze triomf tevens als een bloedvergiftiging zien (hij heeft de rassen met elkaar vermengd) – dat spreek ik niet tegen; maar deze intoxicatie is ongetwijfeld geslaagd.

Laten we het erop houden dat hij bepaald niet in de voorhoede zat van de afschaffing van de slavernij…

Nietzsches afkeer van de slavenmoraal was grenzeloos:

Wat is mij zo geheel en al onverdraaglijk? […] Slechte lucht! Slechte lucht! Dat er iets mislukts in mijn buurt komt; dat ik de ingewanden van een mislukte ziel moet ruiken!

Leuke vent hoor, die Nietzsche.

Nietzsche was ook bepaald geen voorloper in de vrouwenemancipatiebeweging.

Nietzsche was niet altijd een vrouwenhater. In 1882 sloot Nietzsche een platonische vriendschap met de psychoanalytica Lou von Salomé. Maar al snel werd Nietzsche halsoverkop verliefd, en hij vroeg von Salomé ten huwelijk. Helaas, ze wees hem af. Gekrenkt schreef Nietzsche in een brief over haar als “dit dorre smerige kwalijk riekende aapje met haar valse borsten”.

Na de afwijzing moest Nietzsche niks meer van vrouwen hebben. Hij schreef (in ‘Voorbij Goed en Kwaad’):

De vrouw wenst de waarheid niet; wat is haar gelegen aan de waarheid? Haar grote kunst is de leugen, haar hoogste aangelegenheid schijn en schoonheid.

Denken, dat is niet aan vrouwen besteed, zoals ze laten zien in de keuken:

Domheid in de keuken, de vrouw als kok, de afschuwelijke afwezigheid van intelligent denken bij het verzorgen van de voeding voor het gezin en de man des huizes! De vrouw begrijpt niets van wat voedsel betekent, en toch wil ze kok zijn! Als de vrouw een denkend wezen was, dan zou ze, als kok gedurende duizenden jaren, zeker de belangrijkste fysiologische feiten hebben ontdekt

Naast leugenachtig en dom waren vrouwen, uiteraard, ook zwak. Nietzsche zag vrouwen als een verpersoonlijking van de slavenmoraal (uit zijn aantekeningen):

Vrouwen! De helft van de mensheid is zwak, ziek, wispelturig... Zij heeft een religie van zwakte nodig die het zwak zijn, het liefdevol zijn en het nederig zijn als goddelijk verheerlijkt: of beter nog, zij maakt de sterken zwak—zij regeert wanneer zij erin slaagt de sterken te overwinnen...

Ironisch genoeg is er een bekende foto waarop Nietzsche en filosoof Paul Rée een kar trekken terwijl Lou Salomé hen aanstuurt met een ‘zweep’. Een onverdraaglijk beeld natuurlijk voor Nietzsche, de zelf-definiërende sterke man.

En dat brengt ons bij Nietzsches wraak—een absolute knaller van een uitspraak over vrouwen, uit ‘Aldus sprak Zarathustra’:

Ga je naar vrouwen? Vergeet de zweep niet!

Aldus Nietzsche. Andrew Tate zou er nog een puntje aan kunnen zuigen. En daarmee hebben we gelijk een mooie brug naar de Manosphere…

De Manosphere

In de titel van deze blog claim ik dat Nietzsche een incel was. Voor wie de term niet kent, incel staat voor ‘INvoluntary CELebate’: Een term begrip uit de uit op mannen gerichte delen van het internet—fora, podcasts, video’s—die samen de ‘Manosphere’ worden genoemd.

De Manosphere wordt gevormd uit twee typen mannen: de incels en alfa’s. Incels zijn mannen die gefrustreerd zijn omdat ze geen aandacht van vrouwen krijgen, en als gevolg daarvan vaak een haat voor vrouwen ontwikkelen. Alfa’s, daarentegen, zijn mannen met veel status. Ze weten hoe ze moeten omgaan met vrouwen op een manier die vrouwen écht aantrekkelijk vinden—en zijn natuurlijk niet de gezellige, gevoelige watjes die het feminisme van mannen heeft gemaakt. De opvattingen over man-vrouw-verhoudingen worden tezamen ook wel aangeduid als de ‘Red pill’, naar voorbeeld van een scene uit de film ‘The Matrix’, waar Neo (het karakter van Keanu Reeves) moet kiezen tussen een blauwe pil, waarbij hij een gemakkelijk en comfortabel leven kan leiden, of een rode pil, waarbij hij oog in oog komt te staan met de ongemakkelijke waarheid achter het bestaan. De Red Pill van de mannenfora heeft betrekking op man-vrouw dynamieken.

Sommige alfa-mannen, goedhartig als ze zijn, proberen hun lessen te delen met andere mannen die daar baat bij hebben: de incels. Bijvoorbeeld door online programma’s aan te bieden, die zijn afgeprijsd van 496 euro tot 248 euro per maand. Wat een koopje!

Dus, wat is de Red Pill, de verboden wijsheid die we in de boeken en cursussen van de alfamannen kunnen opdoen?

Volgens Rollo Tomassi, bekend als de ‘Godfather van de Manosphere’, zit er voor incels niks anders op dan zich bewust te worden van de principes achter man-vrouw-dynamieken. In zijn boek The Rational Male lezen we dat deze volledig berusten op macht:

Real Power is the degree to which we actually control the directions of our lives.

Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Tomassi vervolgt zijn boek met een voorbeeld—de schilder Paul Gauguin:

The painter Paul Gauguin is one of history’s most powerful men. At middle age Paul was a “successful” banker, with a wife and children and by all appearances, a man of great merit and considerable wealth. Then one day Paul decided he’d had enough and wanted to paint. He left his wife, children and his money, and decided he would become a painter. He cast off his former life to live the life he chose, he had the power to assume control of it. Eventually he died in Tahiti, but not after having one of the most interesting of lives and becoming a world-renowned painter.

Wat zeg je? Hij laat zijn vrouw en kinderen in de steek puur uit eigenbelang? Nee, nee, Gauguin had gewoon het lef om te doen wat we diep van binnen allemaal zouden willen:

So entrapped are we in our self-expectation and self-imposed limitations that we fail to see that we have always had the keys to our own prisons – we’re just scared shitless to use them.

Alfa’s—echte mannen—hebben macht. Ze beschikken over hun eigen leven, ze doen wat ze willen. Ze zijn proactief en creëren.

Feminisme is dan ook eigenlijk niets anders dan een machtsspel, bedoeld om mannen hun macht te ontnemen, en daarmee geen haar beter dan datgene waar feministen mannen van beschuldigen:

For the past 60 years feminization has built in the perfect Catch 22 social convention for anything masculine; The expectation to assume the responsibilities of being a man (Man Up) while at the same time denigrating asserting masculinity as a positive (Shut Up). Whatever aspect of maleness that serves the feminine purpose is a man’s masculine responsibility, yet any aspect that disagrees with feminine primacy is labeled Patriarchy, ‘Male Privilege’ or Misogyny.

Tomassi en Nietzsche zouden zich in veel van elkaars ideeën kunnen vinden. Ook Tomassi vindt dat moraliteit en macht onlosmakelijk verbonden zijn. De alfa-man van Tomassi heeft veel weg van het ‘heren’ van Nietzsche, en ook Nietzsche zou vermoedelijk veel bewondering hebben gehad voor de beslissing van Gauguin. En het feminisme is natuurlijk de belichaming van de slavenmoraal – een goedkope truc om mannen te onderwerpen:

feminization from a behavioral psychology perspective, is nothing less than a socialized effort in deliberate behavioral modification of men’s natural drives and predilections to better fit the feminine imperative.

Voorbij Goed en Kwaad Voorbij Nietzsche

Met kennis van de Manosphere en de Red Pill in ons achterhoofd denk ik dat we intussen wel kunnen concluderen: Nietzsche was een incel die zichzelf een alfa-man waande.

Nietzsche zou zelf geen hoge pet op hebben van de Manosphere. Je hele bestaan wijden aan vrouwen versieren? Dat zou Nietzsche toch wat te sneu zijn—een vorm van slavenmoraal. Maar de misogynie, het anti-feminisme, de alfa-man adoratie en de machtswellustige ideeën uit de Manosphere—daar zou hij zeker oren naar hebben. Ook Nietzsche bracht zijn ideeën als een soort geheime kennis die alleen hij en een select groepje filosofen kende—had hij The Matrix gezien, dan zou hij zijn filosofie ongetwijfeld een Red Pill hebben genoemd.

Waar de meeste mensen inzien dat de Manosphere een giftige en gevaarlijke club is, wordt Nietzsche, ondanks alle parallellen, nog altijd op een voetstuk geplaatst. Waren Nietzsches boeken vandaag geschreven, dan waren ze nooit zo serieus genomen. Maar omdat de teksten van Nietzsche komen, de grote Duitse filosoof, worden de gevaarlijke tendensen weg geredeneerd en wordt er selectief gewinkeld voor de tegenwoordig salonfähige ideeën. Deze aanpak met fluwelen handschoenen is best ironisch als je bedenkt dat Nietzsches eigen werk bol staat van de sneren aan alles en iedereen.

Excuseer me voor mijn slavenmoraal, maar iets zegt dat er in deze wereld geen behoefte is aan meer ‘Wil tot Macht’. Ik denk niet dat we het klimaatprobleem gaan oplossen met meer ‘Wil tot Macht’ . Laat staan dat we iets aan het lot van slachtoffers van oorlogsgeweld doen, de armen zouden helpen, of ons zouden bekommeren om dierenleed. Dat zijn voor Nietzsche slechts negatieve idealen, en daar maken zijn ‘heren’ zich niet druk om.

Ja, er zitten bruikbare of zelfs inspirerende ideeën in Nietzsches werk. Maar in de kern is zijn filosofie simpelweg onverenigbaar met een sociale en democratische levensbeschouwing, hoe hard we ook proberen recht te maken wat krom is.

Laten we daarom Nietzsche voortaan aanzien voor de zelfingenomen, uiterst-rechtse incel die hij was.

Dank je wel voor het lezen!

Ik sta op een kruispunt: ga ik verder in de wetenschap, of wil ik mezelf verder ontwikkelen als journalist of schrijver? Met Het Culturele Ik scherp ik mijn essayistische pen en bouw ik aan mijn portfolio. Als je hieronder je e-mailadres achterlaat, krijg je nieuwe essays gratis in je inbox. Zo mis je er nooit één, én je steunt mij er ook mee. Elke nieuwe abonnee helpt me weer een stap dichter bij het overtuigen van een redactie of uitgever om samen te werken. Klik op het hartje als je het stuk waardeerde, of laat een reactie achter om te vertellen wat je ervan vond.

Als je dit stuk waardeerde, zijn deze essays misschien ook iets voor jou: